Zapewne większość z nas słyszała o superbakteriach (opornych na działanie powszechnie stosowanych antybiotyków) wywołujących u ludzi trudnych bądź niemożliwych do wyleczenia chorób, które często kończą się śmiercią osoby zarażonej. Kiedyś będące jedynie czarnym snem naukowców dziś stają się faktem!
Powoli zbliża się czas, gdy zaczyna brakować skutecznych w leczeniu antybiotyków. Niedługo każda rana może być tą śmiertelną, a rutynowe operacje mogą okazać się niezwykle niebezpieczne. Dotychczas z pozoru niegroźne choroby, staną się dla nas śmiertelnym zagrożeniem. Szacuje się, że lekooporność drobnoustrojów odpowiada już za dziesiątki tysięcy zgonów na całym świecie, zwłaszcza wśród dzieci i osób starszych. O powadze problemu w leczeniu chorób bakteryjnych świadczą przeprowadzone przez naukowców analizy prognozujące, że do końca 2050 r. niedające się wyleczyć zakażenia bakteryjne będą najczęstszą przyczyną śmierci, powodując ponad 10 mln zgonów rocznie i wyprzedzając pod tym względem nowotwory i choroby sercowo-naczyniowe. Już teraz zjawisko antybiotykooporności generuje ogromne straty ekonomiczne. Problem lekoopornych bakterii jest złożony i dotyczy nie tylko medycyny, ale też weterynarii, rolnictwa, żywności i całego środowiska. Bardzo często te same szczepy bakterii, a co najważniejsze te same geny warunkujące oporność na antybiotyki występują w wielu środowiskach. Takim punktem zapalnym dla rozprzestrzeniania się antybiotykoodporności poza środowiskiem klinicznym stają się oczyszczalnie ścieków, do których napływają pozostałości antybiotyków z całego środowiska (hodowle zwierząt, ubojnie, szpitale, prywatne mieszkania). To właśnie tam bakterie pochodzące z różnych środowisk mają styczność z resztami różnych antybiotyków i dogodne warunki do namnażania.
Rosnąca oporność bakterii na antybiotyki stosowane w leczeniu ludzi sprawia, że coraz mocniej zwraca się uwagę na konieczność podjęcia działań zmierzających do ograniczenia przypadków nadużywania antybiotyków stosowanych nie tylko w placówkach służby zdrowia, ale także w produkcji zwierzęcej.
Stosowane w medycynie antybiotyki to te same leki, których używa się w weterynarii przy leczeniu zwierząt! Dlatego niezmiernie ważne jest aby zachować ich pełną skuteczność! Liczba ogólnie dostępnych antybiotyków jest ograniczona. W ciągu ostatnich kilku lat nie powstał żaden nowy antybiotyk, a skuteczność obecnych ciągle spada. Opracowanie nowych antybiotyków wiążę się z ogromnymi kosztami produkcji oraz potrzebą wielu lat badań klinicznych nad nowymi lekami.
Postępujący rozwój technologii w przemyśle rolniczym tworzy warunki dla intensywnej hodowli zwierząt gospodarskich. Ubocznym skutkiem selekcji genetycznej, mającej na celu uzyskanie jak najwyższej wydajności, jest przeważnie zmniejszona odporność zwierząt na czynniki chorobotwórcze. Duże zagęszczenie w obiektach hodowlanych, zapylenie powietrza, niski poziom higieny i słaby układ odpornościowy sprzyjają rozwojowi zakażeń i szerzeniu chorób. Niestety wyeliminowanie ze środowiska bakterii patogennych, a tym bardziej chorobotwórczych, jest praktycznie niemożliwe. Uznaje się, że główną przyczyną problemu antybiotykoopornych szczepów bakterii u zwierząt i w żywności pochodzenia odzwierzęcego jest intensywne leczenie zwierząt takich jak bydło, owce, trzoda chlewna i drób. Nieprzestrzeganie okresów karencji, niewłaściwe dobranie leku i nadużywanie ich prowadzi do selektywnej presji wywieranej na drobnoustroje, co skutkuje rozwojem u nich odporności i przekazywaniem nowych genów dalej do środowiska. Konsekwencją częstego lub niewłaściwego leczenia zwierząt antybiotykami są coraz powszechniej występujące wielolekooporne szczepy bakterii. Olbrzymią rolę w powstaniu lekoopornych bakterii jelitowych odegrała możliwość wieloletniego stosowania antybiotykowych stymulatorów wzrostu. Stosując dodatek antybiotyków do paszy, zapewniano profilaktykę zakażeń jelitowych przez hamowanie namnażania patogenów oraz zapewniano równowagę flory jelitowej. Z jednej strony skutkowało to poprawą wchłaniania składników pokarmowych, zmniejszeniu zużycia paszy przez zwierzęta, a także szybszym wzrostem masy ich ciała. Z drugiej jednak strony skutkowało to długotrwałym procesem nabywania przez bakterie oporności na stosowane antybiotyki i dalszym przedostawaniem się ich do środowiska.
Wykorzystywanie antybiotyków w paszach jako stymulatorów wzrostu zostało w końcu prawnie zakazane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 1831/2003 w sprawie dodatków stosowanych w żywieniu zwierząt. Część regulacji weszła jednak w życie dopiero od 2006 r. Rozporządzenie to miało za zadanie skutecznie ograniczyć nadmierne zużycie antybiotyków wśród zdrowych zwierząt. Jednak w praktyce w dalszym ciągu spotyka się sporadyczne przypadki ignorowania tego zakazu. Mając na uwadze dobro ochrony zdrowia ludzi, przedstawiciele środowisk naukowych, będących reprezentantami medycyny, weterynarii, przemysłu spożywczego oraz ochrony środowiska zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, od dawna domagają się ograniczenia stosowania antybiotyków w leczeniu i żywieniu zwierząt. Poniekąd można ten cel osiągnąć poprzez poprawę zdrowia zwierząt stosując szczepienia ochronne. Wdrażając powszechnie obowiązujące zasady bioasekuracji, oraz przestrzegając zasad dobrych praktyk zarówno w gospodarstwach jak i w rzeźniach. Cały czas należy uświadamiać społeczeństwo o wadze problemu między innymi poprzez wdrażanie odpowiednich praktyk, organizację szkoleń z zakresu ograniczania stosowania antybiotyków w leczeniu ludzi i zwierząt dla lekarzy, weterynarzy i hodowców zwierząt. Konieczne są również dalsze prace nad tworzeniem nowych antybiotyków oraz alternatywnych metod leczenia zwierząt.
Przyczyny powstawania lekoopornych superbakterii:
Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej: www.antybiotyki.edu.pl.
Rafał Sieroń
Źródło: